İslam Literatürü

Ğaribu'l-Kur'an. İbn Kuteybe

GARÎBÜ’l-KUR’ÂN

غريب القرآن

İbn Kuteybe’nin (ö. 276/889) Kur’ân-ı Kerîm’deki garîb kelimelere dair eseri.

Müellifin Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân adlı diğer bir çalışmasını tamamlayıcı nitelikte bir eserdir. İbn Kuteybe, bu eserini uzatmaktan kaçınarak garîb kelimeleri bir lugatçe halinde ayrı bir kitapta toplamayı uygun görmüştür. Nitekim eserde sık sık Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân’a atıflar yapıldığı görülmektedir. Meselâ Bakara sûresine başlarken “elif lâm mîm” harflerinin hurûf-ı mukattaadan olduğunu, bu gibi harfleri Müşkil adlı kitabında açıkladığını söylemektedir (Ġarîbü’l-Ḳurʾân, s. 39). Yine bu eserinde kısaca ele aldığı bazı kelimeler hakkında daha fazla bilgi için Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân’a atıf yapmaktadır (meselâ bk. s. 41, 42, 44, 45, 47, 49, 77, 78). Bazan da kelimelerin çeşitli vecihlerde kullanılışı ve iştikakları için bu eserdeki yerlerine işaret edilmiş (bk. s. 50, 62, 64, 66, 71, 91, 101, 108), harflerin ziyadeliği ve lafızların tefsiri hususunda yine aynı esere bakılması istenmiştir (meselâ bk. s. 103, 484, 493, 503). İbn Mutarrif el-Kinânî, birbirini tamamlayan bu iki eseri birleştirerek el-Kurtayn adıyla yeni bir eser meydana getirmiştir (Mısır 1355).

Ġarîbü’l-Ḳurʾân’ın mukaddimesinde İbn Kuteybe eserini kısa, açık ve derli toplu bir şekilde hazırlamaya çalıştığını; okuyucuyu bıktırmaktan kaygı duyduğu için çok kullanılan kelimelerle ilgili fazla örnek vermediğini; gramer örnekleri, hadisler ve isnadlarla eserin hacmini genişletmekten kaçındığını belirtir. Garîb kelimeleri açıklarken müfessir ve lugatçıların ifadelerinden en fasih olanlarını seçtiğini ve bunların verdiği mânalardan ayrılmadığını söyleyen müellif, “Allah’ın isimlerinin ve sıfatlarının iştikakı ve bunların anlamlarının açıklanması” başlıklı kısımda yirmi altı kelimenin etimolojik ve edebî izahını yapmakta, “Kitapta çok kullanılan kelimeler” başlığı altında ise kırk kadar kelimeyi incelemektedir. Bu genel başlıklardan sonra Fâtiha’dan başlayıp Nâs’ın sonuna kadar her sûredeki anlaşılması güç kelime ve terkiplerin filolojik açıklamasını yapmaktadır.

İbn Kuteybe bu eserinde, Ebû Ubeyde et-Teymî’nin Mecâzü’l-Ḳurʾân’ı ile Ferrâ’nın Meʿâni’l-Ḳur’ân’ından geniş ölçüde faydalanmış, yer yer bu eserlerden iktibaslar yapmış, ancak bu eserinde kendi dirayet ve kabiliyetini de ortaya koymuştur. Bu bakımdan Ġarîbü’l-Ḳurʾân daha sonra kaleme alınan aynı konudaki eserler için kaynak olmuştur. Nitekim Ebû Bekir es-Sicistânî, Taberî, Fahreddin er-Râzî, Ebû Hayyân ve Kurtubî gibi pek çok âlim bu eserden istifade etmiştir.

Ġarîbü’l-Ḳurʾân Seyyid Ahmed Sakr tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (Kahire 1370/1958). Nâşir bu çalışmasında garîb kelimelerin geçtiği âyetleri numaralamış, müellifin diğer eserlerden yaptığı iktibasları göstermiş ve açıklamalar sırasında kullanılan beyitlerin kaynaklarına işaret etmiştir. Ayrıca bu neşirde garîb kelimeler hakkında sözlük ve gramer açıklamaları yapılmış; İbn Manzûr’un Lisânü’l-ʿArab’ı, Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredat’ı, Taberî’nin Camiʿu’l-beyân’ı, Kurtubî’nin el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân’ı, Süyûtî’nin ed-Dürrü’l-mens̱ûr’u gibi daha sonra yazılan eserlerle mukayeseler yapılarak benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmuştur.

İsmail Cerrahoğlu, TDVİA

Eseri PDF formatinda indir

Esbabü'n-Nüzul. Suyutî

لباب النقول في اسباب النزول

Lübabu'n-Nükul fi Esbabi'n-nüzul

Celaleddin es-Suyutî

İmam Suyutî tarafından ayetlerin nüzul sebeplerini açıklmak gayesiyle yazılmıştır. alanında başvuru kitabı olan eser, konuyla ilgili bir çok rivayeti derlemiştir. İmam Suyutî, eserinin önsözünde de belirttiği gibi kendisinden önce yazılmış olan Vahıdi'nin eserinden de istifadeyle ondan daha kapsamlı bir çalışma hazırlamıştır. Rivayetlerin zayıflığı veya sahihliği konusunda açıklamalar, sened veya metne dair izahlar, ihtilaflı rivayetleri çözümüne dair yorumlar ve kaynak olarak çok sayıda eserden istifade etmiş olması eseri zengin kılan özelliklerdendir.

Alanında başvuru kitabı olan bu eser Abdulcelil Alpkıray tarafından tercüme edildi. Tercüme ile birlikte yapılan notlandırmalar ve tahric ile eser yeniden gözden geçirilmiştir.

Kuran İlimleri

Kur’an İlimleri olarak adlandırılan ana başlıklar

Ğarîbü'l-Kur'ân

Mübhematu’l-Kur’an

Esbâb-ı nüzul

Kıraat ve tecvid bilgileri

Belağat konuları: îcâz, ıtnab, hasr, kinaye, teşbih ve istiare

İ’cazu’l-Kur’an

Fezâilü'l-Kur'ân

Havâssü'l-Kur'ân

İ'râbü'l-Kur'ân,

Müşkilü'l-Kur'ân,

Mecâzü'l-Kur'ân

Vücûh-nezâir

Emsâlü'l-Kur'ân

Aksâmü'l-Kur'ân

Üslûbü'l-Kur'ân

et-Tibyan fi Aksami'l-Kur'an

et-TİBYÂN fî AKSÂMİ’l-KUR’ÂN

(التبيان في أقسام القرآن)

İbn Kayyim el-Cevziyye’nin (ö. 751/1350) Kur’ân-ı Kerîm’deki yeminlere dair eseri.

İlk baskılarından itibaren bu adla tanınan eserin İbn Kayyim’in diğer kitaplarından farklı olarak bir mukaddime ihtiva etmediği gerekçesiyle ona ait başka bir eserin parçası olması ihtimalinden söz edilmişse de (et-Tibyân fî aķsâmi’l-Ķur’ân, s. 6) bu düşüncenin eserin eksik nüshalarına dayanılarak ileri sürüldüğü anlaşılmaktadır. Zira mukaddime sayfasını da içeren Princeton nüshasını neşreden Abdullah b. Sâlim el-Batâtî, onun hem müstakil bir eser hem de adının mukaddimede geçtiği şekliyle et-Tibyân fî eymâni’l-Ķur’ân olduğunu ortaya koymuştur (bk. bibl.). İbn Kayyim’in bazı kitaplarında Eymânü’l-Ķur’ân ve Aķsâmü’l-Ķur’ân adlarıyla bu eserine atıfta bulunması (meselâ bk. ed-Dâ’ ve’d-devâ’, s. 56, 309), Şemseddin İbn Tolun’un bu eseri Hulâśatü’t-tibyân fî eymâni’l-Ķur’ân adıyla ihtisar etmesi ve çeşitli kaynaklarda müellifin böyle bir eserinden söz edilmesi de aynı gerçeği göstermektedir (Süyûtî, IV, 46; Keşfüz-Zunûn, I, 341).

151 fasla ayrılan eserin mukaddimesinde Kur’an’da geçen yeminler, bunların, üzerine yemin edilen hususlarla irtibatı, yeminlerin mezkûr ya da mukadder cevaplarıyla bu yeminlerdeki sırlar ve hikmetler üzerinde durulacağı belirtilmiştir. Baş tarafta Kur’an’da yeminin mevcudiyeti, çeşitleri ve faydası gibi konularda genel bilgilerden sonra tek tek yeminlerin açıklanmasına geçilmiştir. Ancak bu kısımda söz konusu edilen yeminler sadece Cenâb-ı Hakk’a ait açık yeminlerin bir bölümünden ibaret olup yaratılmışlardan hikâye yoluyla aktarılan ya da gizli olan yeminler üzerinde durulmamıştır. Bunun yanında incir ve zeytinin faydaları, gece ve gündüz, rüzgâr, kalem çeşitleri ve insanın yaratılışı gibi hususlarda zaman zaman uzun bilgilere yer verildiği dikkati çekmektedir. Yeminlerin izahında ilgili âyetlerin üzerinde Arap dili ve edebiyatı, eşbâh ve nezâirle kıraatler açısından durularak başta Selef âlimlerinden olmak üzere nakiller yapılmış, âyetlerden çeşitli hükümler çıkarılarak görüşler ortaya konmuş, ayrıca felsefe, kelâm ve tabiat âlimlerine cevaplar verilmiştir. Çeşitli hadis derlemelerinin yanı sıra Mukātil b. Süleyman, Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, Zeccâc, Ma‘mer b. Müsennâ ile Vâhidî’nin tefsirleri et-Tibyân’ın kaynakları arasında sayılabilir.

Ebû Amr İbn Zekvân’a nisbet edilen Aķsâmü’l-Ķur’ân ve cevâbühâ adlı çalışma dışında (DİA, XX, 462) et-Tibyân modern döneme kadar Kur’an’daki yeminler konusunda yazılmış tek eser olma özelliğini korumuş ve bu durum İbn Kayyim’in eserini vazgeçilmez bir başvuru kaynağı haline getirmiştir (et-Tibyân’ın çeşitli kaynaklar üzerindeki etkisi ve ondan yapılan iktibaslar için bk. et-Tibyân fî eymâni’l-Ķur’ân, s. 57-58). Bununla birlikte eser konuyla ilgisiz uzun açıklamalara yer verildiği, sisteminde bazı karışıklıkların bulunduğu ve yeminle ilgili âyetlerin sadece bir kısmına temas edildiği gerekçesiyle eleştirilmiştir (Ferâhî, s. 35; Selâmî, s. 16; Hûlî, s. 40). Çeşitli baskıları bulunan eserin (Mekke 1321; nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Kahire 1352, 1388/1968; nşr. Tahâ Yûsuf Şâhin, Kahire 1388/1968; Beyrut 1402/1982, 1994; Sayda 2003) ilmî neşrini Muhammed Zührî en-Neccâr (I-II, Riyad 1399/1979), Muhammed Şerîf Sükker (Beyrut 1409/1988), İsâm Fâris el-Haristânî (Beyrut 1414/1994), Ebû Abdurrahman Âdil b. Ahmed Hâmid Muhammed (İskenderiye 2002) ve et-Tibyân fî eymâni’l-Ķur’ân adıyla Abdullah b. Sâlim el-Batâtî (Mekke 1429) gerçekleştirmiş, ayrıca Hamza b. Muhammed b. Ali Useyrî tarafından aynı isimle hazırlanan iki ciltlik yüksek lisans tezinde (1422, Mekke Ümmülkurâ Üniversitesi) eserin tahkiki yanında ilmî analizi yapılmıştır (et-Tibyân fî eymâni’l-Ķur’ân, s. 59-60).

Mehmet Suat Mertoğlu

el-Belağe fünûnuha ve efnanuha

البلاغة فنونها وأفنانها

el-Belağe fünûnuha ve efnanuha

Fadl Hasan Abbas

Filistin asıllı olup Ürdün Üniversitesinde uzun yıllar ders veren Şeyh Fadl Hasan Abbas(d.1932/v.2011) tarafından telif edilen eser 2 cilt halindedir. Birinci cilt "İlmu'l-meanî" ikinci cilt ise "ilmu'l-beyan ve'l-bedi' " konularını işlemektedir.

Birinci ciltte fesahat ve belağat ve meani'nin konularından haber, inşa, takdim tehir, hazf zikr, tarif tenkir, takyidul cümle, takyid biğayri şart, fasl ve vasl, icaz, itnab ve üsavat konuları işlenmektedir.

İkinci ciltte ise; teşbih, mecaz, istiare, kinaye, muhsenatul-manevi, muhsenatul-lafzi gibi konular işlenmektedir.

Birinci cildi pdf olarak İNDİR

İkinci cilt henüz hazır değil, hazırlanınca eklenecektir.