el-MUSANNEF

(المصنّف)

Ebû Bekir b. Ebû Şeybe’nin (ö. 235/849) ilk tasnif edilen hadis kitaplarından olan eseri.

Kaynaklarda es-Sünen fi’l-fıķh, es-Sünen fi’l-fıķh ve’l-ĥadîŝ ve el-Muśannef fi’l-eĥâdîŝ ve’l-âŝâr şeklinde geçmektedir. Kâtib Çelebi, müellife nisbet edilen ve günümüze ulaşmayan el-Müsned’in de bu eser olabileceğini söylemektedir (Keşfü’z-znûn, II, 1711). Telif tarihi hakkında kesin bilgi bulunmamakla birlikte İbn Ebû Şeybe’nin en önemli hocaları Şerîk b. Abdullah, Abdullah b. Mübârek, Cerîr b. Abdülhamîd, Vekî‘ b. Cerrâh, Süfyân b. Uyeyne ve Yahyâ b. Saîd el-Kattân gibi muhaddislerin 200 (815) yılından önce vefat ettiği dikkate alınırsa onun bu tarihlerde artık ilim tahsilini tamamladığını ve el-Muśannef’i de bundan sonra yazmaya başladığını söylemek mümkündür.

İbn Ebû Şeybe, eserinde kendisine ulaşan hadisleri ve bunları açıklayan sahâbe sözleriyle tâbiîn fetvalarını senedleriyle birlikte derlemiş, daha sonra bunları kitâb ve bablara göre tasnif etmiştir. Onun maksadının fıkıh mezheplerinin henüz teşekkül etmediği bu devrede hadislerde mevcut ahkâmı ortaya çıkarmak ve teşrîe hizmet etmek olduğu anlaşılmaktadır. İbn Kesîr’in benzerini kimsenin yazamadığı bir kitap diye övdüğü el-Muśannef, Kütüb-i Sitte’den önceki dönemde telif edilmiş eserler arasında önemli bir yere sahiptir. İbn Hazm, sahih hadis içeren kaynakları sınıflandırırken onu dördüncü tabakada yer alan eserler, Şah Veliyyullah ed-Dihlevî de dörtlü tasnifinde üçüncü tabaka eserleri arasında zikretmiştir.

el-Muśannef, fıkıh kitaplarındaki tertibe göre “Kitâbü’t-Tahârât” ile başlayıp “Kitâbü’l-Eźân ve’l-iķāme, Kitâbü’ş-Śalavât, Kitâbü’z-Zekât” şeklinde sıralanmaktadır. Bu tertibiyle sünen kitaplarına benzeyen eser özellikle son kısımlarında yer alan “Kitâbü’t-Târîħ, Kitâbü’z-Zühd, Kitâbü’l-Evâǿil, Kitâbü’r-Red alâ Ebî Ĥanîfe, Kitâbü’l-Cemel, Kitâbü’ş-Śıffîn” gibi bölümlerle câmi‘ türü hadis kitaplarını andırmaktadır. İbn Ebû Şeybe’ye nisbet edilen Kitâbü’l-Îmân ve Kitâbü’l-Edeb gibi müstakil eserlerin, el-Muśannef’teki aynı adı taşıyan bölümlerden seçmeler olduğu veya bazı tertip farklarıyla bu bölümlerin ayrı rivayetinden meydana geldiği tesbit edilmiştir. Yine müellife ait Kitâbü’t-Târîħ’in eserin tarih ve megāzî bölümlerinin ayrı bir rivayeti olduğu belirtilmiştir. Bu durum, İbn Ebû Şeybe’nin ayrı birer eseri olarak zikredilen ve günümüze ulaşmayan Kitâbü’l-Evâil, Kitâbü’r-Red alâ Ebî Ĥanîfe, Kitâbü’l-Fiten, Kitâbü’l-Cemel, Kitâbü’ś-Śıffîn adlı eserlerinin de el-Muśannef’teki aynı bölümlerin ayrı istinsahı veya rivayeti olabileceği sonucuna götürmektedir.

Eserin kaç bölümden meydana geldiği hususu ihtilâflıdır. Bazı baskılarda “kitâb” diye gösterilen kısımların bir başka baskıda bab şeklinde geçmesi, ayrıca bölümlerin sıralanışında nüshalar arasında farklılık bulunması ihtilâfa sebep olmakta, eserin Saîd el-Lehhâm tarafından hazırlanan en yeni neşrinde kırk bir kitâb, 5434 bab bulunmaktadır. Rivayetlerin dizilişinde belli bir metot gözetilmemiş, merfû, mevkuf ve maktû hadislere yerine göre babların başında, ortasında ve sonunda yer verilmiş, zaman zaman mürsel, münkatı‘ ve mu‘dal rivayetler de alınmış, ancak eserde mevzû rivayet bulunduğuna dair kaynaklarda herhangi bir iddiaya rastlanmamıştır.

el-Muśannef’te yaklaşık 38.000 rivayet mevcut olup Kemâl Yûsuf el-Hût neşrindebu rakam 37.943 olarak tesbit edilmiştir. Aralarında pek çok mükerrerin de bulunduğu rivayetlerin büyük bir kısmı onun yukarıda zikredilen hocaları gibi güvenilir âlimlerden nakledilmiş, daha az nakilde bulunduğu diğer hocalarının da güvenilir olduğu anlaşılmıştır. Buhârî ve Müslim’in sahihleri başta olmak üzere hadis kitaplarının çoğunda ve İslâmî ilimlerin diğer dallarına ait pek çok eserde el-Muśannef’ten iktibas edilmiş rivayetlere yer verilmiş, Buhârî’nin İbn Ebû Şeybe’den otuz, Müslim’in 1540 hadis naklettiği belirtilmiştir (İbn Hacer, VI, 4). İbn Ebû Şeybe’nin hadis kabul şartlarına dair bilgi bulunmamakla birlikte onun kendisinden hadis aldığı hocasının veya nakilde bulunduğu râvinin güvenilir olmasıyla yetindiği, seneddeki diğer râviler ve senedin durumu hakkında araştırma yapmadığı anlaşılmaktadır.

Eserde dikkat çeken en önemli hususlardan biri Ebû Hanîfe ile ilgili bölümdür. Ebû Hanîfe’nin mezhep metoduna karşı olan İbn Ebû Şeybe, bu konudaki muhalefetini eserinde “Kitâbü’r-Red alâ Ebî Ĥanîfe” başlığı altında ortaya koymuş ve burada Ebû Hanîfe’nin 124 meselede Hz. Peygamber’den gelen hadislere muhalefet ettiğini ispat amacıyla 485 rivayet nakletmiştir. Onun tesbit ve iddialarına Abdülkādir el-Kureşî, ed-Dürerü’l-münîfe fi’r-red alâ İbn Ebî Şeybe fîmâ evredehû alâ Ebî Ĥanîfe (Keşfü’ž-žunûn, I, 750), Kāsım b. Kutluboğa el-Ecvibe an itirâżâti İbn Ebî Şeybe alâ Ebî Ĥanîfe (a.g.e., I, 12), M. Zâhid Kevserî, en-Nüketü’t-tarîfe fi’t-teĥaddüŝ an rudûdi İbn Ebî Şeybe alâ Ebî Ĥanîfe (Kahire 1365) adıyla reddiyeler yazarak cevap vermişlerdir. el-Muśannef’in bu bölümü Urduca tercümesiyle birlikte müstakil olarak da basılmıştır (Delhi 1333). Atâullah Şahyâr (Atawuxi Jiaerfu) İbn Ebî Şeybe’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları adlı bir doktora çalışması yapmıştır (2002, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).

İstanbul kütuphanelerinde birçok yazma nüshası bulunan el-Muśannef ilk defa Abdülhâliķ el-Efgānî (I-IV) ve Muhtâr Ahmed en-Nedvî (V-XV) tarafından tahkik edilerek el-Kitâbü’l-Muśannef fi’l-eĥâdîŝ ve’l-âŝâr adıyla neşredilmiş (Bombay 1386-1403), ardından bir cilt ilâvesiyle Pakistan’da yeniden basılmıştır (Karaçi 1406/1986). Semîr Tâhâ el-Meczûb danışmanlığında Muhammed Selîm İbrâhim Semâre ve üç arkadaşı Hindistan baskısını esas alarak Fihrisü eĥâdîŝ ve âŝâri’l-Kitâbi’l-Muśannef adıyla hadislere ve râvilere göre geniş bir fihrist hazırlamışlardır (I-IV, Beyrut 1409/1989). el-Muśannef’i Kemâl Yûsuf el-Hût el-Kitâbü’l-Muśannef fi’l-eĥâdîŝ ve’l-âŝâr (I-VII, Beyrut 1409/1989), Saîd el-Lehhâm bir fihrist ilâvesiyle el-Muśannef fi’l-eĥâdîŝ ve’l-âŝâr (I-VIII, Beyrut 1414/1994) ismiyle yeniden neşretmiştir. Ümmü Abdullah bint Mahrûs el-Aselî, el-Muśannef’in Abdürrezzâk es-San‘ânî’nin el-Muśannef’i ile birlikte bir fihristini hazırlamıştır (I-II, Riyad 1408/1987). Ömer b. Garâme el-Amravî de eserin kaybolduğu belirtilen IV. cildin baş tarafından bir bölümünü el-Muśannef: el-Ķısmü’l-evvel mine’l-cüzi’r-râbi: el-Cüzü’l-mefķūd adıyla yayımlamıştır (Riyad 1408).

Mehmet Efendioğlu, TDVİA, Musannef mad.   

Eser 26 cilttir.

PDF olarak İNDİR

Eserin türkçe çevirisi de yapılmıştır. 2012 yılında ocak yayıncılık tarafından 16 cilt halinde yayınlanmıştır. 

el-Müsnedu'l-Kebirü'l-Muallel

Yakub b. Şeybe(262/875)

İbn Şeybe'nin bilinen tek eseri el-Müsnedü'l-kebîrü'l-muallel’dir. İbnü's-Salâh'ın müsned türü çalışmaların en mükemmeli olarak nitelediği eserde her hadisin farklı rivayetleri bir araya getirilmiş ve râvilerin ihtilâfları belirtilmiştir. Müellif her sahâbînin müsnedine onun biyografisini kaydettikten sonra başlamış, rivayet ettiği hadislerin mevcut olan illetlerini göstermiş, âlî ve nazil olanları zikretmiş, seneddeki ricali tanıtarak onların cerh ve ta'dîline dair bilgi vermiştir. Zehebî, yaklaşık otuz cildi kaleme alınmış olan eserin yarım kaldığını, tamamının 100 cildi bulacağını, bundan daha güzel bir müsnedin yazılmadığını, eserin Ammâr b. Yâsir'in müsnedini ihtiva eden bir cüzünü elde ettiğini söylemiş bazı kaynaklarda ise eserin tamamlandığına, sadece muallel olan kısmın ikmal edilemediğine işaret edilmiştir. İsmail Paşa el-Müsned'in beş cilt olduğunu söylemektedir. Ayrıca eserin 200 cüzden meydana gelen Ebû Hüreyre müsnedinin Mısır'da bulunduğu ve Hz. Ali'nin müsnedinin beş cilt tuttuğu kaydedilmekte olup "Müsnedü Emîri'l-mü'minîn Ömer b. el-Hattâb" adlı bölümünün onuncu cüzü Sâmî Haddâd tarafından tahkik edilmeden (Beyrut 1940), Kemâl Yûsuf el-Hût tarafından tahkikli olarak (Beyrut 1405/1985)yayımlanmıştır. Kitabın diğer kısımlarının günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.

Kemal Sandıkçı, TDVİA

التصريح بما تواتر في نزول المسيح

et-Tasrih bima tevatera fi nüzuli'l-Mesih

Şeyh Enver el-Keşmirî(h.1352)

Hindistan'ın büyük alimlerinden Şeyh Muhammed Enver Şah el-Keşmirî tarafından yazılan eser, Hz. İsa'nın nüzulu ile ilgili mütevatir hadislerin açıklamasını yapmaktadır. Kitabın tahkiki Abdulfettah Ebu Ğudde tarafından yapılmış ve dipnotlarla zenginleştirilmiştir. Kitapta kırk civarında sahih ve hasen rivayet mevcuttur.

Kitabı pdf olarak İNDİR

الموطأ

el-Muvatta

İmam Malik(179)

      İmam Malik(179) h.93 yılında Medine'de doğmuştur. Etbau't-tabiindendir. İmam Malik, Abdullah b. Ömer'in azadlısı Nafi'den İbn Ömer'in rivayetlerini, sahabe amellerini öğrenmiştir.

        İmam Malik, Muvatta'yı önceleri 10.000 hadisten meydana getirmişti. Eserini her sene yeniden gözden geçiriyor ve bazı hadisleri çıkarıyordu. Sonunda elimizdeki 1720 rivayeti ihtiva eden Muvatta kalmıştır. Muvatta şarihi Zurkani(h.1122) Muvatta'daki hadislerin sayısını şöyle verir: 600'ü merfu, 222'si mürsel, 613'ü mevkuf, 285'i maktu'dur. Bu taksimde görüldüğü gibi İmam Malik, önce Hz. Peygamber'den gelen hadisleri, sonra ashab'dan gelenleri, daha sonra tabiından gelen asarı zikretmektedir. En sonunda da kendi reyini belirtmektedir.

        Muvatta'nın hadisleri genellikle "haddeseni Yahya an Malik an..." diye başlar. Bu Muvatta'nın en meşhur ravisi Yahya b. Yahya'dır. Haddeseni diyen de Yahya'nın oğlu Ubeydullah'tır(278). Muvatta'nın 16 nüshası ve ravisi bilinmektedir.

Şekil: Muvatta'daki hadislerin istatistiği

İmam Malik(179), el-Muvatta Şerhleri: 

a. İbn Abdilberr(463), el-İstizkar. 30 ciltlik İstizkar  pdf İNDİR

   _______________,  et-Temhid 26ciltilik Temhid şerhini pdf İNDİR

b. Süleyman el-Baci(494), el-Münteka.  9 ciltlik bu şerhin iki farklı baskısını pdf İNDİR 

c. İbnu'l-Arabi(543), el-Mesalik ve el-Kabes 8 ciltlik bu şerhi İNDİR

d. Zürkani(1112), Ebhecü'l-Mesalik

MUVATTA'ya Dair Makaleler:

Halidi, İsmail,Muhteva Muvatta  el-İmam Malik ve Menhecuhû fî el-Hadis ( محطوي موطأ الإمام مالك ومنهجه في الحديث), Hadis Tetkikleri Dergisi, 2007, cilt: V, sayı: 1 İNDİR

Hâlidî, Semâ'în, el-Menhecü’l-fıkhî li’l-İmâm Mâlik fi’l-Muvattâ’, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2007, sayı: 9 İNDİR

Hâlidî, Semâîn,Usûlü’l-İmâm Mâlik fi’l-Muvattâ, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2008, sayı: 12, İNDİR

Köktaş, Yavuz,İmam Malik’in Muvatta'ında Garîbu’l-Hadîs ve Hadîs Yorum Örnekleri, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002, sayı: 9 İNDİR

Yıldırım, Selahattin, Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Müheyyâ Adlı Muvatta Şerhi, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler -, 2004, cilt: VIII, sayı: 20 İNDİR

Ziadeh, Farhat J., Hicaz’ın Sosyo-Ekonomik Tarihine Bir Kaynak Olarak el-Muvatta', çeviren: Arif Gezer, Ramazan Özmen, İSTEM: İslâm San'at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2004, cilt: II, sayı: 4, s. 283-291 İNDİR

Özkan, Halit,Amele Delalet Eden Tabirler Açısından Muvatta Nüshaları, İslâm Araştırmaları Dergisi, 2011, sayı: 25, İNDİR

  TEZLER

Alzeidan, Abdullah,Osmanlı Mühaddisi Kemahlı Osman b. Yakub (Ö. 1171/1757) ve El-Mühayyâ Adlı Muvatta'    Şerhi , İstanbul 2010. Doktora, Danışman: Prof. Dr. Mustafa Ertürk

 Yılmaz, Rahile, Modern Hadis Tartışmaları Bağlamında Muvatta'daki Mürsel Rivayetler, Doktora, Marmara Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. Emin Aşıkkutlu

Oral, Kenan, İmam Malik’in Hadisçiliği ve Muvatta  Adlı Eseri, Doktora, Ankara Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. Bünyamin Erul

Smain KHALDİ, İmam Malik ve Muvatta Adlı Eseri, Yüksek Lisans, İstanbul 2002, Dan. Ali Akyüz