Ahkam Hadisleri

Ahkam Hadislerini İhtiva Eden Kitaplar

Ana hadis kaynaklarından toplanmış ahkam hadislerini ihtiva eden kitaplardır. İsimlendirilmeleri farklı olmakla birlikte sünen ve musannef türlerinin benzeri özelliklere sahip olan bu eserler onlardan farklı olarak daha hususi ve sadece fıkha dair bir muhtevaya sahiptirler. Özellikle fıkıh mezheplerinin kendi delillerini ortaya koyma maksadına yönelik çalışmalarının çoğalmasıyla bu tür eserlerin sayısı da çoğalmıştır. Bu kitaplarda hadisler fıkıh bablarına göre tertip edilmişlerdir.

Bu kitapların en meşhurları şunlardır:

1. Abdullah b. Ali, İbnu’l-Carud en-Nisaburi (307/919)’nin el-Münteka. 1988’de Beyrut’ta basılmıştır.

2. Ahmed b. Muhammed et-Tahavi (321/933)’nin Şerhu Meani’l-Asar. 1988’de Beyrut’ta basılmıştır.

3. Ebu Muhammed Abdülhak İbni’r-Rahman el-İşbili (581/1185)’nin el-Ahkamu’l-Kübra ve el-Ahkamu’s-Suğra isimli kitapları.

4. Abdülgani b. Abdilvahid el-Makdisi (600/1203)’nin Umdetü’l-Ahkam an Seyyidi’l-Enam. Buhari ve Müslim’in Sahihlerinde ittifakla rivayet ettikleri muttefekun aleyh hadislerden seçme ahkam hadislerine dairdir. Muhammed Reşid Rıza edisyonu ile Kahire-1354; Muhammed Hamid el-Faki edisyonu ile Kahire-1372; Abdulkadir Arnaud edisyonu ile Beyrut-1988’de birkaç kez basılmıştır.

5. Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Himyeri İbnu’l-Kattan (628/1231)’nin Beyanu’l-Vehm ve’l-İhamel-Vakıayni fi Kitabi’l-Ahkam. Eserde bahse konu olan Kitabu’l-Ahkam Abdülhak el-İşbili (581)’ye aittir. Eser, el-Huseyn Ayet Said’in tahkikiyle 6 cilt halinde (son cilti fihristtir) Riyad-1997’de basılmıştır.

6. Ebu’l-Izz Ebu’l-Mehasin Yusuf İbnu’ş-Şeddad el-Halebi el-Mevsıli eş-Şafii (632/1234)’nin Delailü’l-Ahkam min Ehadisi’r-Rasul. Muhammed eş-Şeyhani ve Zıyaeddin el-Eyyubi’nin tahkikiyle 4 cilt halinde Beyrut-1992’de basılmıştır. Rakamlanmış olarak 8893 rivayet bulunmaktadır.

7. Abdüsselam b. Abdullah b. Teymiye (652/1254)’nin el-Münteka min Ehadisi’l-Ahkam. Muhibbuddin el-Hatib edisyonu ile Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır. Muhammed b. Ali eş-Şevkani (1250/1834) ise bu kitaba Neylü’l-Evtar isminde bir şerh yazmış, bu şerh de bir kaç kez basılmıştır.

8. Ebu Muhammed Izzüddin Abdülaziz b. Abdisselam es-Sülemi eş-Şafii’nin (660/1262) el-İmam fi Beyani Edilleti’l-Ahkam. Rıdvan Muhtar b. Garbiyye’nin tahkikiyle Beyurt-1987’de basılmıştır.

9. İbn Dakik el-‘İyd (702/1302)’in el-İmam fi Ehadisi’l-Ahkam ve bu kitabın muhtasarı olan el-İlmam bi Ehadisi’l-Ahkam isimli eserleri. Muhtasar niteliğindeki eser 1383 yılında Dimeşk’te basılmıştır.

10. Muhammed b. Ahmed b. Abdilhadi, İbn Kudame el-Makdisi (744/1343)’nin Kitabu’l-Muharrer fi Beyani’l-Ahkami’ş-Şer’iyye.

Ahmed b. Hanbel’in Müsnedi, Sahihayn, Sünen-i Erbaa, es-Sünenü’l-Kübra, İbn Huzeyme ve İbn Hibban’ın Sahihleri ve el-Mustedrek gibi eserlerden derlenmiş olan ahkam hadislerini muhtevidir. Önsözünde verilen hadisin sıhhat durumuna işaret edildiği kaydedildikten sonra ravilerinin cerh ve tadiline gerektiğinde yer verildiği belirtilir. Kahire’de (tarihsiz) basılmıştır.

11. Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalani (852/1448)’nin Buluğu’l-Meram min Edilleti’l-Ahkam. Konusunda en tanınmış eserlerden biris olup, Kahire ve Beyrut’ta olmak üzere bir kaç kez basılmıştır.

el-Asar. İmam Muhammed Şeybani

الآثار

ÂSAR

Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî'nin(189/805) Hanefi fıkhında delil olarak kullanılan ahkâm hadislerini topladığı eseri.

Fıkıhta olduğu gibi hadiste de imam kabul edilen Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî bu eserinde hocası Ebû Hanîfe'den rivayet ettiği merfû, mevkuf ve mürsel hadisleri fıkıh bablarına göre tasnif etmiştir. Ebû Hanîfe dışında yirmi kadar hocadan aldığı bazı rivayetlere de kitabında yer, vermiştir. Daha önceleri fıkıh kitapları içinde bulunan bu hadisleri müstakil bir eserde toplaması İmam Muhammed'in tenkide uğramasına sebep olmuştur. Şeybânî rivayetleri kaydettikten sonra çok defa; “Muhammed dedi ki biz bu görüşü benimsemekteyiz; zaten bu, Ebû Hanîfe’nin görüşüdür” diyerek veya varsa itirazlarını ve benimsediği görüşü delilleriyle zikrederek kendi fıkhî kanaatlerini ortaya koymaktadır. el-Âsâr bu muhtevasıyla klasik hadis kitaplarından ayrılmakta, tartışmalı bir fıkıh kitabı görünümü kazanmaktadır.

Yazma nüshalarının hemen bütün dünya kütüphanelerinde bulunması el-Âsâr'-ın bilhassa Hanefî muhitlerde gördüğü ilginin bir delilidir. İstanbul'da Beyazıt Devlet, Millet, Süleymaniye, Selim Ağa, Köprülü ve daha birçok kütüphanede muhtelif yazma nüshaları mevcuttur. Ebü'l-Hasenât Abdülhay el-Leknevi’nin kısa bir takdimi ile 152 sayfa olarak Leknev'de baskı usulüyle tabedilmiştir. Daha sonra Lahor'da basılmıştır. Fihristleri dışında 640 sayfa tutan I. cildinin yeni bir baskısı Ebü'l-Vefa el-Efgânî tarafından Pakistan'da gerçekleştirilmiştir.

el-Âsar'a bilhassa Hindistan âlimleri tarafından ta'lik ve şerhler yazılmıştır. Bunlar arasında, Abdülbârî b. Abdülvehhâb el-Ensârînin et-Ta’liku'l-muhtâr 'alâ Kitâbi'l-Âsâr'ı, Abdülazîz b. Abdürreşîd'in Feyzü's-settâr fî şerhi Kitâbi'l-Asar'ı ve Mehdî Hasan el-Şahcihanpûri’nin Kalâ'idü'l-ezhâr şerhu Kitâbi'l-Âsâr'ı anılmaya değer çalışmalardır. Ayrıca İbn Hacer el-Askalâni’nin el-îsâr bi ma'rifeti ruvâti'ı-Âsâr'ını zikretmek gerekir. Keşfü'z-zunûn'da Tahâvî'nin el-Âsâr'a şerh yazmış olduğuna dair bir kayıt varsa da bu şerhi tesbit etmek mümkün olmamıştır.

Kitabı pdf formatında indirmek için tıklayınız

Şerhu Meani'l-Asâr. Tahavî

شرح معاني الإثار

Şerhu Me’ani’l-Asâr

İmam Tahavî(321/933)

Kitap, hadislerle fıkhın içiçe bulunduğu, bunların geniş bir kültür ve engin ilmi birikim ışığında değerlendirildiği, İslam kültür mirasımızın kıymetli çalışmalarından birini oluşturmaktadır. Hanefi mezhebi fıkhına dair müstesna çalışmalardan birisi olmasının yanısıra, içerisinde 7000′ den fazla hadis- ki bu rakam, Buhari’ nin Sahih’ inde yer alan hadis sayısıyla yaklaşık aynıdır- bulundurmasıyla da, aynı zamanda bir hadis kitabıdır.

Büyük alim İmam Tahavi (ö.h.321) sadece bir fıkıh alimi değil, aynı zamanda da hadis ilminin de önde gelen alimlerindendir.Kitapta, onun bu iki ilim dalındaki engin birikimi ve ilmi yetkinliği belirgin bir şekilde görülmektedir.O, bu kıymetli eserinde, yöntem olarak, Hanefi mezhebinin dayanağı olan hadislerin yanısıra, farklı mezheplerin görüşlerini ve delil olarak ileri sürdükleri hadisleri birlikte kaydetmiştir. Tahavi, ilk olarak farklı görüşlerin dayanağı olan hadisleri sıralamaış, ardından Hanefi mezhebinin temelini oluşturan hadisleri sunmuştur. Farklı gurupların ileri sürdükleri hadisleri, gerek metin ve gerekse raviler bakımından deeğerlendirmeye tabi tutmuş, ardından kendisinin, sonuç olarak benimsediği görüşü belirtmiştir. Bunu da hadisleri hadis usulü tekniklerine göre deeğerlendirerek, kaynaklarındaki durumunuaraştırarak, hadisin lafızlarındaki edebi ve bilimsel yönlerin farkında olarak ve hadislerdeki fıkhi hükümleri doğru tespit ve izah etmeye çalışarak yapmıştır..

İmam Tahavi’ nin bu kitabı, dini, kaynaklarından öğrenme duyarlılığındaki müslümanlara, bu konuda bir pencere açmakta, fıkhi meseleleri bu pencereden daha ayrıntılı ve etraflıca görmelerini sağlamaktadır. Bu belki de, kitabın en belirgin özelliklerinden birisi olsa gerek..

Eser Beşir Eryarsoy tarafından türkçeye kazandırıldı.

İLGİLİ ÇALIŞMALAR

1. Muhtelefu'l-Hadis inde'l-İmam Tahavî fi Dav'i Kitabihi Şerhi Meanî'l-Asar, Vedi Abdulmu'tî, Danışman: Muhammed Abd es-Sahib, Ürdün Ünv. Y.Lisans tezi, 213 sayfa

Eserin Arapça metnini pdf formatında indirmek için tıklayınız