ZEVAİD ESERLERİ

Her hangi bir hadis kitabının bir başka hadis eseri ile karşılaştırılıp birincisinin ikincisinden fazla olarak ihtiva ettiği hadislerin bir araya getirilmesi sonucu oluşturulan yeni eserlere Zevaid kitapları denir.( Çakan, İ. Lütfi, Hadis Edebiyatı, 118, İstanbul-1989. ) Örneğin Kütüb-i Sitte imamlarından İbn Mace’nin Sünen’inde bulunup ta diğer beş kitapta bulunmayan rivayetler İbn Mace’nin Kütüb-i Hamse’ye zevaidi olarak kabul edilir. Diğer kitaplarda da bulunan rivayetler bu kapsamda değerlendirilmez.

Bu tür eserlerin en büyük yararı elde mevcut olan meşhur eserler veya koleksiyonlara ilave olarak ulaşılması zor nadir eserlerdeki rivayetlere de ulaşma imkanı vermeleridir. Bu tür çalışmalarda da çoğunlukla Sahihayn veya Kütüb-i Sitte esas olarak alınmış ve bunların zevaidleri hazırlanmıştır.

Belli başlı zevaid kitapları şunlardır:

1. Ali b. Ebi Bekr el-Heysemi (807/1404)'nin Mecmeu'z-Zevaid ve Menbeu'l-Fevaid (مجمع الزوائد ومنبع الفوائد) on cilt halinde Beyrut-1967'de 2.kez basılmıştır. Ahmed b. Hanbel, Ebu Ya’la el-Mavsıli ve Ebu Bekr el-Bezzar’ın müsnedleri ile Taberani’nin üç mu’ceminin Kütüb-i Sitte’de bulunmayan hadislerinin bir araya getirilmesinden ibarettir.

2. Yine Heysemi’nin Mevaridü’z-Zaman ila Zevaid İbn Hibban isimli eseri. Muhammed Abdürrezzak Hamza’nın tahkiki ile Riyad’da Mektebetü’l-Mearif tarafından basılmıştır. Sahih-i İbn Hibban’ın Sahihayn’a göre zaid olan hadislerini ihtiva etmektedir.

3. Ebu’l Abbas Ahmed b. Muhammed el-Busıri (840/1436)’nin Misbahu’z-Zücace fi Zevaidi İbn Mace (مصباح الزجاج في زوائد ابن ماجه ) . Muhammed Fuad Abdülbaki’nin Sünen-i İbn Mace neşrinde hadislerin arasında olmak üzere Kahire-1952’de basılmıştır. Bu kitab, İbn Mace’nin Sünen’inde bulunup da Kütüb-i Hamse’de( Sahihayn, Tirmizi, Ebu Davud ve Nesai’nin Sünen’leri) bulunmayan hadisleri içermektedir.

4. İbn Hacer el-Askalani (852/1448)’nin el-Metalibu’l-Aliyye bi Zevaidi’l-Mesanidi’s-Semaniyye ( المطالب العالية بزوائد المساند الثمانية ) . Habiburrahman el-Azami’nin tahkiki ile 4 cilt halinde Kuveyt-1973’de basılmıştır.

Tayalisi, el-Humeydi, Muhammed b. Yahya el-Adeni, Müsedded b. Müserhed, Ahmed b. Meni’, İbn Ebi Şeybe, Abd b. Humeyd, İbn Ebi Üsame’nin müsnedlerinden teşekkül eden sekiz müsnedin, Kütüb-i Sitte ve Ahmed b. Hanbel’in müsnedinde bulunmayan hadislerini ihtiva etmektedir.

Elimizde mevcut herhangi bir hadisi bir hadis kitabında bulamadığımız zaman yapmamız gereken ilk işlem, ilgili hadisi varsa o kitap hakkında yapılmış olan zevaidler içerisinde araştırmaktır. Diyelim ki, Taberani’nin Mu’cemü’l-Kebir isimli eserinde araştırdığımız hadisi bulduk ve çalışmalarımız neticesinde aynı hadisin Kütüb-i Sitte’de mevcut olmadığının farkına vardık. Bu durumda ilgili hadisi başka kaynaklardan da taramak istiyorsak, Mecmeu’z-Zevaid ve Menbeu’l-Fevaid isimli esere müracaat etmemiz gerekecektir. Çünkü mezkur eser, Kütüb-i Sitte’ye zevaid niteliğindedir. Bu demektir ki, Mecmeu’z-Zevaid’de bulunan herhangi bir hadis, Kütüb-i Sitte’de mevcut değildir.

Zevaid edebiyatından faydalanmanın bir başka pratik yönü de, aynı anda bir çok hadis kitabının taranmış olmasıdır. Mesela herhangi bir hadisi Mecmeu’z-Zevaid’de bulduk diyelim. Bu durumda Ahmed b. Hanbel, Ebu Ya’la ve Bezzar’ın müsnedleri ile Taberani’nin üç mu’cemi ve Kütüb-i Sitte olmak üzere toplam oniki eser aynı anda taranmış olmaktadır.

S.Polat-H.Nazlıgül-S.Doğanay, Hadis Tahric Edebiyatı