---

الحاوي الكبير

el-Havi'l-Kebir

MAVERDÎ

 

a)“el-Havî” isminin kitaba veriliş sebebi:

el-Maverdî, el-Havî’nin ön sözünde, kitaba “el-Havî” ismini vermesinin sebebini şöyle ifade etmektedir: “Gerek sistematiği itibarıyla, gerekse, konuların tertip, taksim ve düzeni itibarıyla, bütün fıkıh konularını, ihtilaflı konularda diğer mezhep imamlarının görüşlerini ve bu görüşlerin münakaşalarını ve el-Müzeni Muhtasarı’nın bütün “Mesele”lerini ihtiva ve istiap etmesi ve istenilen konunun kolayca onda bulunabilmesi tefeül ve umudu ile bu kitabıma, (ihtiva eden şümullü manasına gelen) “el-Havî” ismini verdim.”

 

b) “el-Havî” kitabının müellifine nispeti:

Bir kitabın müellifine nispeti, önemli hususlardan biridir. Çünkü, kitabın ihtiva ettiği ilmî meselelerin ve ifade ettiği gerçeklerin ilim ve matbuat çevrelerinde itibar görmesi, halk tarafından kabul edilip güvenilmesi ve taklit ve tahriflerden korunması ve bildirdiği gerçeklerin tam olarak algılanması için, bir kitabın kendi müellifine nispet edilmesi gerekmektedir.

“el-Havî” kitabı, gerek zamanındaki müellif ve alimler, gerekse de ondan sonraki bütün müellifler tarafından müellifi el-Maverdî’ye nispet edilmiştir. Öyle ki, el-Maverdî, “Sahibü’l-Havî” unvanıyla meşhur olmuştur. Fakihler, kendi eserlerinde el-Maverdî’den nakil yaparlarken kitaplarında, “el-Havî sahibi” şöyle dedi diye ifade de bulunmuşlardır.

 

c) “el-Havî el-Kebir”in bazı özellikleri:

el-Maverdî’nin “el-Havî el-Kebir” eseri, ihtiva ettiği naklî nasslar ve aklî mana ve yorumlar itibariyle Muhammed b. İdris eş-Şafiî’nin mezhebini ve bu mezhebin özelliklerini taşıyan ve yansıtan en önemli eserlerden olduğu için İslam hukuku camiasında büyük önem taşımaktadır.

“el-Havî” kitabı, imam Şafiî’nin önemli sözlerini ve mezhebinin ana konularını ihtiva eden el-Ezherî’nin “ez-Zahir” adlı kitabını da içine alan el-Müzenî’nin “Muhtasar” adlı kitabını şerh etmektedir. Bu şerhle, el-Maverdî, el-Müzenî muhtasarındaki mücmelleri tafsil, mutlakları takyit ve kapalı kalan bütün meselelerini, üstün bir belağat ve akıcı bir dil ile şerh ederek açığa çıkartmıştır.

İmam el-Maverdî’nin “el-Havî’l-Kebir” eseri, fıkıh sahasında yazılmış en büyük ve kapsamlı eserlerden biridir. Bu eserde, aklî ve naklî deliller, sahabe ve tabiîn görüşleri ve diğer mezhep hukukçularının görüşleri üstün bir üslup ve kolay anlaşılan bir ibare ile yazıldığı için İmam Şafiî mezhebi ve mukayeseli İslam hukuku sahasında çok değerli bir “fıkıh ansiklopedisi” unvanıyla isimlendirilmeye layık bir eserdir.

d) el-Maverdî’nin “el-Havî’l-Kebir” adlı eserindeki metodu:

el-Maverdî’nin “el-Havî’l-Kebir” kitabında takip ettiği metodu kısaca şöyle açıklayabiliriz:

1-el-Maverdî “el-Havî” kitabının başında bir önsöz yazarak bu önsözünde kitabın hedefini ve bu kitapta takip ettiği üslubünü açıklamıştır.

2-el-Maverdî, “el-Havî” kitabının ihtiva ettiği meseleleri, fasılları ve bölümlerinin tertib, düzen ve tasnifinde, el-Müzenî “Muhtasar”ının tertibini ve sistematiğini uygulamıştır.

3-el-Maverdî, “el-Havî” kitabında dile getirdiği meselelerde, Kitap, Sünnet, Sahabe ve tabiî’nin görş ve eserlerine, İcma’ ve Kıyasa dayanmıştır.

4-el-Maverdî, “el-Havî” kitabında bir meseleyi zikrettikten sonra o meseleyle ilgili ayrıntıları, o meselede mezhebin hükmünü ve o meseledeki görüş ayrılıklarını ve kendi tercihini açıklamıştır.

5-el-Maverdî, “el-Havî” kitabındaki fıkhî meselelerde bulunan sözlük manaları ifade ederken genelde arap şiirlerinden delil getirmektedir.

6-el-Maverdî, “el-Havî” kitabında, Şafiî mezhebi dışındaki Hanefî, Malikî, Hanbelî ve ez-Zahirî gibi fıkıh mezheplerinin görüşlerini de açıklayarak, bütün görüşleri tartışmış ve bu tartışmadan sonra Şafiî mezhebini tercih sebebini ifade etmiştir.

 

e) “el-Havî’l-Kebir”in el yazma nüshaları:

“el-Havî’l-Kebir”in dünya kütüphanelerinde birçok el yazma nüshaları bulunmaktadır. Bunlardan tespit edebildiğimiz birkaç tanesi şunlardır:

1-Mısır’da, “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 82 numarada bulunan nüshadır. Bu nüsha, kemale en yakın olanı olup 23 mücellet halindedir. Ancak, birinci cildi ve diğer ciltlerden bazı konular noksan ise de, bu noksanlıklar, diğer nüshalardan ikmal edilmiştir.

2-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” Kütüphanesinde 83 numarada korunmakta olup, açık ve düzgün bir hat ile yazılmış nüshadır. Bu nüsha, 23 cilt halinde olup, iki cildi eksiktir.

3-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 189 numarada bulunmakta olan ve dört mücelledi bulunmakta olan güzel bir hat ile yazılmş nüshadır.

4-Mısır’da aynı kütüphanede 450 numarada üç mücelledi bulunmakta olan nüshadır.

5-Mısır’da “Tal’at” kütüphanesinde 191 numarada olup iki mücelledi bulunmakta olan nüshadır.

6-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 190 numarada olup 9 cildi bulunmakta olan nüshadır.

7-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 501 numarada bulunan nüshadır.

8-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 435 numarada bulunan nüshadır.

9-Mısır’da “el-Ezheriye” kütüphanesinde 1260 numarada bulunan nüshadır.

10-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 434 numarada bulunan nüshadır.

11-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 449 numarada bulunan nüshadır.

12-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 962 numarda bulunan nüshadır.

13-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 1077 numarada bulunan nüshadır.

14-Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 2588 numarada bulunan nüshadır.

“el-Havî’l-Kebir”in matbu olan nüshası, birinci el yazması nüshanın esas alınması ve içindeki eksikliklerin diğer nüshalardan tamamlanması ile elde edilmiştir.

 

f) “el-Havî’l-Kebir” kitabının ihtiva ettiği başlıca fıkhî konular:

Yukarıda açıklandığı gibi, el-Maverdî’nin “el-Havi’l-Kebir” adlı eserinin dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bulunan 14 kadar el yazma nüshaları bulunmaktadır. Bu nüshalardan Mısır’da “Darü’l-Kütübi’l-Mısrıyye” kütüphanesinde 82. numarada bulunan nüshası en mükemmelleri olup 23 ciltten ibarettir. Biz, el-Havî’l-Kebir’in ihtiva ettiği konularını, bu el yazma nüshasını esas alarak beyan etmeyi uygun gördük. Ancak, mukaddime ile bürlite 19 mücellt halinde bsılmış tahkikli nüshasının mühakkikleri tarafından kaleme alınmış “el-Mukaddime” cildinin muhtevasını da bu muhtevanın önüne mukaddime olarak alınmasının uygun olacağını düşündük.

“el-Mukaddime” adlı cildin ihtiva ettiği başlıca konular şunlardır:

1-İmam Şafiî’nin hal tercümesi.

2-el-Muhtasar’ın sahibi İmam el-Müzenî’nin hal tercümesi.

3-“el-Havî”nin sahibi el-Maverdî’nin hal tercümesi: ismi, nesebi, lakabı, hocaları, öğrencileri, çağdaşı olan alimler, ilim erbabının ona övgüleri, karakteri ile ilgili özellikleri, ahlakı, atandığı görevleri ve vefat tarihi.

4-İslam Hukuku kaynakları, bu kaynaklardan hüküm çıkarma (istinbat) yolları ve “Haber-i Vahid” ile amel edilme yolları.

5-Fıkıh alimleri arasındaki görüş ayrılıklarının sebebi ve fıkıh mezhepleri

6-el-Havî adlı esere bu ismin verilmesinin sebebi, kitabın, müellifine nispeti, el-Müzenî Muhtasar’ının şerhleri, el-Havî kitabına alimlerin övgüleri ve el-Maverdî’nin bu eserinde uyguladığı metot

 

7-El yazma nüshaları

8-Ebu Mansur el-Ezheri’nin hal tercümesi ve “ez-Zahir” adlı kitabı

 

Birinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Taharet (temizlik), gusül (boy abdesti), sivak (diş ve ağız temizliği), abdesti bozan hususlar, abdest alma ve farzları, abdestin sünnetleri, istinca veya başka bir ifade ile istitabe (tüvaletten sonra temizlenme ve rahatlama), guslü gerektiren hususlar, boy abdesti alma, teyemmüm, mestler ve üzerlerini meshetmek, Cuma ve bayramlar için yapılan gusül ve kadınların adetleri (hayız ve nifas) konularını ihtiva eder.

İkinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Namazla ilgili konular, yolcu namazı, yolculukta namazların birleştirilmesi ve savaş halinde kılınan namaz (Salatü’l-Havf) konularını ihtiva etmektedir.

Üçüncü mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Cenazeler bahsi, zekatla ilgili konular ve zekata tabi mallar, Cuma ve bayram namazı ve bu namazlarla ilgili hükümleri ihtiva etmektedir.

Dördüncü mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Oruç, i’tikaf (bir camide ibadet için uzun süre bekleme) ve hac ibadetleriyle ilgili konuları ihtiva etmektedir.

Beşinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Hac ibadeti ile ilgili kalan konular ve buyu’ (alışverişler) ile ilgili konuların bir bölümünü içermektedir.

Altıncı mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Alışveriş bölümünün kalan kısımlarını ihtiva etmektedir.

Yedinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Selem (para peşin mal veresiye akdi) ve rehin bölümleriyle ilgili konuları içermektedir.

Sekizinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Teflis (icra ve iflas), hacir (kısıtlama), sulh, havale, daman (tazminat), şirket, vekalet ve ikrar konularını içermektedir.

Dokuzuncu mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Ariye (ödünç), gasp, şuf’a, kırad (mudarebe), müsakat (emek ağaç ortaklığı) ve icare (kira) konularını ihtiva etmektedir.

Onuncu mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Müzaraa (tarım ortaklığı), ihyaü’l-mevat (ölü arazileri ihya), bağışlar, lukata (buluntu mallar) ve feraiz (miras) konularını ihtiva eder.

On Birinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Feraiz bölümünden kalan kısımlar, vasiyetler, vedia (emanetler), fey’ ve ganimet (savaşlarda düşmandan zapt edilen mallar) gibi konuları ve bu konularla ilgili hükümleri ihtiva etmektedir.

On İkinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Nikah (aile hukuku) ile ilgili konuları ve bu konularla ilgili hükümleri ihtiva etmektedir.

On Üçüncü mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Kadınların Sıdakı (mihir), taksim ve nüşuz (birden fazla hanımla evli olanların, aralarındaki eşitlik ve hakları, isyan eden zevcelerin durumu ile ilgili konular), hulu’ (mal karşılığında kadın boşama) ve talak (boşanma) bölümünün bir kısmı gibi konuları içermektedir.

On Dördüncü mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Talak bölümünün kalan kısmı, ric’at (dönüşlü boşanma), iyla (hanımına yaklaşmamaya yemin etmek) ve zıhar (kocanın hanımını annesine veya kız kardeşine benzetmesi)’nin bir bölümü ile ilgili konuları içermektedir.

On Beşinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Zıhar bölümünün kalan kısmı, lıan (karısını zina ile suçlayan kocanın karısı ile lanetleşmeleri), iddet (boşanan veya kocası ölen kadınların bekleme müddeti) ve reda’ (süt kardeşliği)'nin bir bölümü ile ilgili konuları içermektedir.

On Altıncı mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Reda’ bölümünden kalan kısmı, nafakalar ve cinayetler (suç ve cezalar) ile ilgili konuları içermektedir.

On Yedinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Diyet (öldürülen kişilerin kan tazminatları), kasame (faili meçhul cinayetler), devlete karşı baş kaldıranlarla savaş (kıtalu ehli’l-Bağyi) ve mürtet (dinden dönen) ile ilgili hükümleri içermektedir.

On Sekizinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Hudut (had cezaları), hırsızlık, içkiler ve cezaları, dinden dönenlerle savaşma ve ülkeyi korumak için savaşlara hazırlanma konularını ihtiva eder.

On Dokuzuncu mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Cihat (savaş), cizye (gayrı Müslim vatandaşlardan alınan baş vergisi), avlanma ve hayvan boğazlama ve kurbanlarla ilgili konuların bir kısmını içermektedir.

Yirminci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Kurbanlar ile ilgili konunun kalan kısmı, yiyecek ve içecek, yarışma ve atış sporları, yeminler ve adaklar ile ilgili konuları ve hükümlerini içermektedir.

Yirmi Birinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Yemin ve adaklarla ilgili konulardan kalan kısmı, Kadı’nın (hakimin ve mahkemenin adabı), bir Hakimin diğer bir Hakime gönderdiği yazıların hukukî durumu ve dava şahitleri ile ilgili konunun bir kısmını ihtiva eder.

Yirmi İkinci mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Şahitler ile ilgili konunun kalan kısmı, şahitliğe şahitlik, davalar ve ispat konuları ile ilgili hükümleri içermektedir.

Yirmi Üçüncü mücelledin ihtiva ettiği başlıca konular:

Köle azadı ile ilgili konu ve hükümleri ihtiva etmektedir.