الأصل

El-Asl

Muhammed b. Hasan eş-Şeybanî(ö.189)

Muhammed b. Hasan eş-Şeybanî’nin(ö.189) Zahirü’r-Rivaye diye bilinen ve Hanefî mezhebinin ana kaynaklarını oluşturan altı eserden biri.

İmam Muhammed’in ilk ve en hacimli eseri olup el-Mebsut diye de bilinmektedir. Ebu Hanife’nin görüşlerinin esas alındığı eserde kendisinin ve Ebu Yusuf’un ona katılmadıkları konulardaki farklı görüşlere de yer verilmiştir. İhtilafın zikredilmediği hususlarda Ebû Hanife ve talebesinin aynı görüşte olduğu anlaşılır. Yer yer İbn Ebi Leylâ’nın ihtilaflarının da zikredildiği ve genelde fıkhî ta’lillerin pek bulunmadığı el-Asl’ı İmam Muhammed’den birçok talebesi rivayet etmiştir. Bu rivayetlerin en kuvvetlisi Ebû Süleyman el-Cüzcanî’nin rivayetidir. Hakim eş-Şehid, el-Asl esas olmak üzere İmam Muhammed’in Zahirür’r-Rivaye eserlerini el-Kafî adıyla ihtisar etmiştir. Bu eser de Serahsî tarafından el-Mebsut adıyla şerhedilmiştir.

Başta Abdülazîz el-Halvânî ve Ebû Bekir Hâherzâde olmak üzere bazı müteahhir Hanefî âlimlerinin el-Mebsût adıyla telif ettikleri eserler de esasen el-Asl'ın birer şerhinden ibarettirler. Abdürrahîm b. Ebû Isâm el-Belhî tarafından da ihtisar edilen el-Asl'ın çeşitli kütüphanelerde birçok yazma nüshası mevcut olup ilk defa Dr. Şefik Şehâte tarafından Kahire'de (1954) ve Ebü'l-Vefâ el-Efgânî tarafından da Haydarâbâd'da bir cildi neşredilmiştir. Eserin tamamını ise daha sonra İdâretü'l-Kur'ân ve'l-ulûmi'l-İslâmiyye Karaçi'de beş cilt halinde neşretmiş olup ilk dört cildin edisyon kritiğini Ebü'l-Vefâ el-Efgânî, son cildi de Dr. Şefik Sehâte yapmıştır. N. R Aghnides Serahsî'ye dayanarak el-Asl'ın esasen Ebû Yûsuf'un eseri olduğunu, ancak Şeybânî tarafından kompoze edildiğini söylüyorsa da bu yanlıştır. Serahsî'nin söz konusu yerde kastettiği, el-Asl'ın bütünü olmayıp kendi eseri el-Mebsût'un metni olan el-Kâil'de “Kitâbü İhtilâfi Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ” başlığıyla geçen kısımdır.

Halit ÜNAL, "el-Asl" mad., TDVİA

Muhammed Boynukalın tarafından yapılan tahkiki, Katar Evkaf Bakanlığı tarafından 13 cilt olarak neşredildi.  PDF  olarak indirmek için tıklayınız.

 el-Asl eserinin muhakkiki Muhammed Boynukalın hoca ile yapılan röportaj okumak için tıklayınız