تقويم الأدلّة

TAKVÎMÜ’l-EDİLLE

Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin (ö. 430/1039) fıkıh usulüne dair eseri.

Cessâs’ın(ö. 370/981) el-Fusûl fi’l-usûl’ünden (Usûlü’l-fıķh) sonra Hanefî fıkıh usulünün günümüze ulaşan en eski eseridir. Kaynaklarda geçen Cessâs öncesine ait usul eserleri zamanımıza kadar gelmediği gibi bunlara yapılan atıfların sonraki Hanefî fıkıh usulüne katkısı sınırlı olmuştur.

Debûsî’nin uzun dönemde görülen esas etkisi, İbn Haldûn’un fukaha yöntemi adını verdiği usul teorisi yaklaşımını başlatmasındadır. Bu yönteme göre yazılan eserlerde konu başlıklarının ve başlıklar altına girecek meselelerin belirlenmesinde Debûsî’nin seçimleri belirleyici olmuştur. Taķvîmü’l-edille’de fıkıh usulü ile fürû-i fıkıh arasında sıkı bir irtibat kurulmaya çalışılırken kelâm tartışmaları olabildiğince fıkıh usulü kapsamı dışına çıkarılmış, ehliyet gibi konular ilk defa bu ilim kapsamında işlenmiştir.

Debûsî’nin ve özellikle Taķvîmü’l-edille’nin başarısı, Hanefî iken Şâfiîliğe geçen Ebü’l-Muzaffer es-Sem‘ânî’nin eski mezhebine yönelttiği eleştirilerde Debûsî’yi doğrudan hedef seçmesinden anlaşılmaktadır. Sem‘ânî el-İslam ve Ķavatiu’l-edille adlı eserlerinin hemen her bölümünde Takvîmü’l-edille’den uzun iktibaslar yapar ve ardından kendi eleştirilerini sıralar. Gazzâlî de el-Mustasfâ’da Debûsî’ye atıflarda bulunduğu gibi (I, 27-28) illet nazariyesine dair eserini (Şifâü’l-ğalîl) önemli ölçüde onun Takvîmü’l-edille’deki görüşleriyle bağlantılı biçimde kaleme almıştır.

Kaynaklarda Taķvîmü’l-edille üzerine biri şerh, diğeri ihtisar olmak üzere iki çalışmadan söz edilir.

İlki Ebü’l-Usr el-Pezdevî’ye ait olup Kâtib Çelebi bunun âlimler arasında “şerh bi’l-kavl” türünden muteber bir eser olarak bilindiğini belirtir (Keşfü’z-Zunûn, I, 467).

İhtisar çalışması, Debûsî’nin öğrencisinin öğrencisi Ebû Bekir Fahreddin Muhammed b. Hüseyin el-Ersâbendî tarafından yapılmıştır.

PDF olarak İNDİR

Kaynak: Murteza Bedir, TDVİA, Takvimu'l-Edille mad. 

İLGİLİ TEZ VE MAKALELER:

TEZLER:

1. Masum Vanlıoğlu, İlk Dönem Hanefi Hukukçularından Ebu Zeyd Debusi ve Takvimu’l-edille İsimli Kitabının Edisyon Kritiği (yüksek lisans tezi, 1997), UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü

2. Durmuş, Abdullah, Takvimü'l-edille adlı eseri çerçevesinde Debûsi'de naslar dışındaki şer'i deliller / haz. Abdullah Durmuş.-- 2000.VII, 113 y. ; 28 cm. (Yüksek Lisans).-- Marmara Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez

3. Kacır, Temel, Hanefî usûlcülerinden Kadı Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin kıyas nazariyesi (Takvîmü’l-edille adlı eseri çerçevesinde) 2007. IV, 138 y. ; 28 cm. (Yüksek Lisans).-- Gazi Üniversitesi (Hitit Üniversitesi) (Danışman: Prof. Dr. Ferhat Koca

4. Sarıtepe, Erdoğan, Takvîmü’l-Edille temelinde Debûsî’nin delil anlayışı, 2007. Doktora, Ankara Üniversitesi, Danışman: Prof. Dr. Osman Taştan

MAKALELER

1. Topgül, Enes,Ebu Zeyd ed-Debusi’nin Sünnet/Hadis Anlayışı: Takvimu’l-Edille Çerçevesinde Bir İnceleme, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2011, sayı: 17, İmam-ı Azam Ebu Hanife özel sayısı, s. 75-104

2. Tuzcu, Recep, Debûsî’nin Hadisleri Anlama ve Yorumlama İlkeleri, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: IX, sayı: 1, s. 159-188

3. Sarıtepe, Erdoğan, Debûsî'nin Hayatı ve Eserleri, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, sayı: 13/2, s. 143-169

4. Aydın, Hakkı, Cassas ve Debûsî’nin Usûllerindeki Metodları, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, sayı: 4, s. 11-60

5. Kavakçı, Yusuf Ziya, ed-Debûsî Ebu Zeyd Abdullah, İslâm Medeniyeti, 1968, cilt: II, sayı: 14, s. 25-27