تاريخ بغداد

 Tarihu Bağdad

el-Hatibu’l-Bağdadî, Ebu Bekr Ahmed b. Ali (h.463/m.1071)

İslam kültür merkezlerinin en mühimlerinden biri olan Bağdat’ın tarihi hususunda bir çok eser yazılmıştır. Bunların en mühimlerinden biri el-Hatib’in bu eseridir. Müellif bu eserinde Bağdat’ın kurulduğu tarihten eserini bitirdiği 450/1058’li yıllara kadar Bağdat’ta yaşayan veya Bağdat’la ilgisi bulunan meşhur kişilerin biyografilerini tanıtmıştır. Eser aynı zamanda şehir tarihleri hususunda yapılan en hacimli çalışmalardandır.

Eserde diğer alimlerin ve ünlü kişilerin yanı sıra güvenilir, zayıf veya metruk her kategoriden hadis ravisine yer verir. 14 ciltlik eski baskının ihtiva ettiği 7831 hal tercümesinin 5000 kadarı muhaddislere ve ravilere aittir.

Müellif giriş mahiyetindeki bölümde Bağdad’ın genel tarihi, coğrafyası ve o civara uğrayan sahabileri ele almış, sonra adı Muhammed olan kişilerin biyografisini vermiştir. Bundan sonraki şahıslar alfabetik sıralamaya konularak verilmişse de her harf içerisinde ayrıca ravi tabakaları da dikkate alındığından eserin tasnifi oldukça karışmış, kullanımı nispeten zorlaşmıştır. Ayrı bir bölüm halinde ele alınan künyesiyle maruf şahısların biyografilerinde alfabetik sisteme uyulmamıştır. En sonunda da kadınların biyografilerine yer verilmiştir.

Biyografileri yazarken genellikle şahsın tam adını, nesebini, künyesini, nisbesini, hocalarını ve talebelerini kaydeder. O kişinin ahlakına ve durumuna delalet eden olayları ve o şahsın cerh-tadili hakkında hadis münekkitlerinin görüşlerini nakleder, bu nakillerden sonra ravi hakkında varsa kendi kanaatini eklemeyi de ihmal etmez. Ölüm tarihlerini ve hatta kabrinin bulunduğu yeri bile kaydeder.

Verdiği biyografiler oldukça geniş ve tatmin edicidir. Ancak daha önce de zikrettiğimiz gibi bazı şahısların biyografilerinde o şahsın lehine veya aleyhine bir tutum izlediği de vakidir. Bu da onun koyu bir Şafiî müntesibi olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun için özellikle Hanefi mezhebine müntesip olanların biyografilerinde daha dikkatli olmak ve bu şahısların biyografilerini mukayeseli olarak araştırmak gerekmektedir. Bazı sübjektif tutumuna rağmen yine de Hatib zamanının tartışmasız en büyük hadis alimidir, hadis ilimlerin hemen her sahasında yazdığı çok sayıda eserle de bunu ispatlamıştır.

Ravilerin cerhinde bazen cerh tabirlerinin (vadda’un, kezzabun gibi) en ağırlarını kullanmakla birlikte genelde tenkit ettiği ravilerin zayıflığını ifade eden mülayim ifadeler kullanır. Ravinin tadilinde de aynı yolu izlemektedir.

Biyografiler arasında ravilerin rivayetlerinden örnek olarak kaydettiği hadislerin tamamının sahih olduğu söylenemez. Gerçi kaydettiği bazı rivayetlerin sıhhatini bizzat kendisi tenkit etmekteyse de genelde bu rivayetleri sahih zayıf ayrımı gözetmeksizin kaydeder.

Tarih-i Bağdat üzerine tekmile türünden bir çok eser yazılmıştır. Kitap ilk önce 14 cilt olarak Kahire-1931’de basılmış sonra bu baskı Medine, Lübnan gibi beldelerde tekrarlanmıştır. 14 ciltlik baskı üzerine Ebu Hacir Muhammed b. Besyunî tarafından “Feharisu Tarihi Bağdad” adıyla bir fihrist hazırlanmış Kahire-1986’da basılmıştır. Daha sonra bu eser beş ciltlik bir zeyl ve iki cilt fihrist ilavesiyle 22 cilt halinde Beyrut-1986’da basılmıştır.