كشف الخفاء

Keşfu'l-Hafa ve Muzilu'l-İlbas fi ma'ştehere mine'l-ehadis ala elsineti'n-nas

İsmail b. Muhammed el-Acluni(h.1162/m.1749)

     Bu konuda yazılmış en hacimli eserdir. Alfabetik olarak hazırlanmış yararlı bir kitaptır. Eserin muhtevasında yer alan rivayetlerin metinleri eser sonunda konularına göre tertip edilerek tekrarlanmıştır.

       Müellif kitabını bu sahada ulaşabildiği eserleri birleştirmek ve özetlemek maksadıyla yazdığını ifade etmektedir. Çalışmasına Sehavi'nin Makasıdu'l-Hasene adlı eserini temel almakla birlikte muhtevasındaki hadislerin miktarı Makasıd'ın iki katından çoktur. Kitabına aldığı her hadisin kaynağını, rivayet eden sahabesini beyan etmiş ve bu rivayetle ilgili olarak hadis alimlerinin bazı yararlı ve güzel açıklamalrını kaydetmiştir. Ayrıca incelediği rivayetin farklı kaynaklardaki farklı varyantlarını da zikretmiş ve böylece araştırıcı için metin mukayesesi yapma imkanını da kısmen tanımıştır. Eserini oluştururken Makasıd'daki hadislerle yetinmemiş bu konuda daha önce yazılan mesela İbn Hacer el-Askalani'nin el-Leali'l-Müntesira ve Suyuti'nin ed-Düreru'l-Müntesira'sı ve diğer eserlerden seçtiği hadisleri eklemiştir. Yararlandığı kaynaklardaki lüzumsuz uzatmaları almamış genelde hadisi rivayet eden sahabeyi ve rivayeti eserine alan müellifi kaydetmekle yetinmiştir.

       Her hadisin hangi kitapta bulunduğunu "kale" dedikten sonra yararlandığı kaynağın müellifinin adını kısaltmış bir şekilde yazarak belirtmiştir. Genel olarak hadisin derecesinin ne olduğunu belirtmiş ve alimlerin bu hadis hakkındaki görüşlerini kaydetmiştir. Eğer hadisin aslı yoksa bunu da belirtmiştir. Kaydettiği rivayet hadis değilse bunu "hadis değildir, sahabe sözüdür, söylenegelen hikmetli sözdür, alimlerden birinin sözüdür" ve benzeri ifadelerle açıklamıştır.

       Eserin 23 sayfalık hatime kısmında meşhur imamlar ve alimler hakkındaki efsanevi rivayet ve asılsız isnadlar, bazı meşhur alimlerin yanlış anlaşılan ve yanlış yorumlanan görüşlerine ve daha bir çok yararlı konuya değinilmektedir. Bu kısım bir nevi kitabın yazılış maksadını özetler mahiyettedir.

       Kitapta, basılan nüshasında rakamlanmış olarak 3281 rivayet yer almaktadır. Eser, Hüsamuddin el-Kudsi'nin tahkiki ile iki cilt halinde Kahire-1351'de basılmıştır. Bu baskıyı Beyrut'ta Daru İhyai't-Turas ofset baskı usulüyle tekrarlamıştır. Ancak eser genelde tahkiksiz neşir halindedir ve bir çok baskı hataları bulunmaktadır.

       Merhum Selman Başaran "Hadislerin Türk Atasözlerine Tesiri, Bursa-1994" isimli çalışması Acluni'nin bu eserinden yararlanılarak yazılmış benzeri bir çalışmadır. Ancak yine de bu konuda Keşfu'l-Hafa gibi muhtevalı bir eser Türkçede yoktur.